De geschiedenis van het zwarte schaap in de familie Frugte

Vlucht naar Duitsland werd Gerda (1899) fataal

Zij liggen begraven in een verzameld graf op de Oude Algemene Begraafplaats te Zutphen. Gerda Frugte, geboren in 1899 als dochter van Karel Frugte en Maria Scheepmaker, en haar dochter Netty. Wat een triest lot van een vrouw die de weg kwijt was in een wereld vol armoede en oorlogen.

Gerda, Netty en haar bijna tweejarig zoontje zaten in een treincoupé op de vlucht naar Duitsland als reactie op Dolle Dinsdag op 5 september 1944. Zij overleefden, met uitzondering van het tweejarige kind, de aanval van de geallieerde jagers, die de trein bij Zutphen beschoten, niet. Zij vluchtten om te redden wat er nog te redden viel. Een ellendig einde van een vrouw die in haar korte leven verkeerde keuzes maakte. Gerarda Helena Frugte.

Gerda was haar roepnaam, Gerarda Helena haar officiële doopnaam in de geboorteakte van de gemeente Numansdorp. Haar kleinzoon Paul herinnert haar alleen als een kille, wrede vrouw, die een breedgerande hoed droeg als zij buiten liep. Of zij dat ook werkelijk was, zal altijd een vraag blijven. Wel dat zij niet in staat was haar kinderen op te voeden. Zij liet drie kinderen achter, die nooit door haar werden opgevoed: kleine Gerda, Lena en Hary, alle drie waarschijnlijk met verschillende vaders.

Laten we bij het begin beginnen. Lees en huiver.

Gerda werd op in 21 maart 1899 geboren in Numansdorp, gelegen beneden Rotterdam aan het Hollands Diep. Vader Karel was van alles en nog wat. Veldwachter, onbezoldigd bode, scheepskok, bakker. In de jeugdjaren van Gerda was hij vooral veldwachter en zeer actief in de politiebond. Moeder Maria zorgde voor de kinderen en Gerda was het vierde kind. Misschien vrijgevochten, want Maria kon niet overal even goed op letten met alle kinderen die nog zouden komen.

Hoe het in haar jeugd verging valt niet te achterhalen. Zij ging ongetwijfeld haar eigen gang. Het moet mis zijn gegaan toen haar ouders verhuisden naar de Haarlemmermeer. Moeder Maria overleed in 1912 bij de geboorte van haar 12^e kind. Haar vader, Karel Frugte, trouwde direct daarop met Johanna, Maria’s oudere zus. Gerda was toen 13 jaar. Een nieuwe moeder, een vader die met al zijn activiteiten weinig thuis was en in bed zeer actief bleef en nog elf broers en zussen…Gerda moest haar eigen weg wel zien te vinden. En misschien, door deze omstandigheden, werd zij opstandig. En stiefmoeder Johanna was elk jaar zwanger….

Het leven van Gerda stond in het teken van liefdes voor veel oudere mannen, buitenechtelijke zwangerschappen, haar onmogelijkheid om haar eigen kinderen groot te brengen en verkeerde keuzes die uiteindelijk tot haar gewelddadige dood – ook die van haar dochter Netty – leidden.

Gerda werd op zeventienjarige leeftijd zwanger van een onbekende man. Ze woonde op dat moment nog bij haar vader en stiefmoeder en vertrok in februari 1917 naar Zetten, ongetwijfeld naar de Heldringstichting, het moederhuis Steenbeek, ingericht voor de opvang van ongehuwde kwetsbare jonge vrouwen en aanstaande moeders. Daar beviel zij enkele dagen later van ‘kleine’ Gerda, op 21 februari 1917.

Wat er in de jaren daarna gebeurde, valt niet helemaal meer te achterhalen. Wel dat de opvoeding van kleine Gerda niet door haar moeder plaatsvond. Kleine Gerda verbleef bij opa en oma in Hoofddorp en werd daarna opgevangen in Dalfsen, Zutphen, en uiteindelijk Hillegom.

Moeder Gerda keerde weer terug naar haar ouderlijk huis en kwam enkele jaren later in contact met de tien jaar oudere Harry van El, een geboren Amsterdammer en opzichter bij het Rijksmuseum. Het klikte tussen die twee. Harry maakte Gerda zwanger en enkele maanden later trouwden zij, op 9 november 1921.

Een half jaar later kwam op 15 mei 1922 Lena (Helena Gerarda) ter wereld.

So far so good, zou je zeggen. Toch niet. Gerda ging vreemd. Heel snel zelfs. Binnen acht maanden na de geboorte van haar tweede kind – Lena – kwam zij in contact met een andere man. Het sterke vermoeden is dat deze man Jan Albert Poortier moet zijn geweest. Hij was kantoorbediende en bijna 20 jaar ouder dan Gerda. Poortier was geboren in Zwolle en op dat moment getrouwd met Elsiena Edens.

Ergens in januari of februari van 1923 werd Gerda’s derde kind verwekt. Harry van El ontkende het vaderschap. Of Poortier toegaf dat hij de vader was, weten we niet. Maar de naam die Gerda’s derde kind kreeg, Jeannette Albertha, doet haast vermoeden dat het meisje een dochter van Jan Albert Poortier moet zijn geweest.

Hoe dan ook, in huize Van El ontstond een laaiende ruzie toen duidelijk werd dat Gerda zwanger was. Harry van El vroeg op 15 juni 1923 echtscheiding aan. De arrondissementsrechtbank vonniste op 5 oktober 1923 met ontbinding van het huwelijk door echtscheiding. Een maand na de geboorte van Jeannette Alberthe, Netty genoemd. Die echtscheiding werd op 24 november 1924 ingeschreven in het register.

Gerda kreeg nog een vierde kind. Hary. Hij werd op 27 april 1925 in Berchem geboren. Zij en Poortier waren inmiddels naar België vertrokken.  Deze Hary is echter vernoemd naar Van El en kreeg ook zijn achternaam.  Dat is vreemd. Zou Gerda na de echtscheiding met Van El toch nog een keer met haar eerste man het bed hebben gedeeld? Terwijl zij al een nauwe band had met Poortier? Dat lijkt onwaarschijnlijk. Was het kind dan van Poortier? Dan is het weer vreemd dat Hary werd vernoemd naar Van El.

Gerda en haar geliefde, formeel nog altijd getrouwd met Elsiena Edens, bleven een tijd in België wonen. Totdat zij weer terugkeerden naar Amsterdam en in 1935 trouwden. In dat jaar scheidde overigens Poortier eerst officieel van zijn eerste vrouw.

Duits gezind

Gerda en Jan voelden zich aangetrokken tot het Duitse gedachtegoed. Gerda werd lid van de NSB, Jan werd het lidmaatschap geweigerd. Hij had een te slechte naam, zo weet de kleinzoon van Gerda, Paul, zich nog te herinneren. ,, Albert Poortier stond als crimineel zo slecht bekend, dat de ballotagecommisie van de NSB een negatief advies over hem uitbracht, zodat hij geen lid kon worden.  Poortier is dus nooit lid van de NSB geweest in tegenstelling tot mijn oma en Netty. Tja, als je zelfs geen lid van die partij kon worden, hoe bont had je het dan in je leven niet gemaakt?’’

De informatie diepte Paul op uit de dossiers over Poortier, in Den Haag opgeslagen.

De informatie die over Gerda Frugte en Jan Albert Poortier bekend werd, is niet positief. Dochter Netty kreeg in de oorlog ook nog een relatie met een Duitse soldaat. Op of na D-day, 5 september 1944 vluchtten Gerda en Netty met de trein naar Duitsland.  Bij Zutphen werd de trein op 6 september door Engelsen beschoten. Vijftien van de inzittenden overleden, waaronder Netty en haar moeder Gerda. Netty liet een peuter achter van nog geen twee jaar. Dit jongetje werd naar een weeshuis in Den Haag gebracht. Voor zover bekend heeft nooit iemand naar hem gevraagd of omgezien. Niemand ook binnen de familie Frugte was op de hoogte van het bestaan van dit kind.

Totdat de dochter van dit jongetje via internet op zoek ging naar haar verleden en ontdekte wie haar voorouders waren….

Gezinsblad van Gerarda Helena Frugte

Gerarda Helena Frugte, geb. Numansdorp 21 maart 1899, † Zutphen 6 sept. 1944, dr. van Karel en Maria C. Scheepmaker, tr. 1e Amsterdam 9 nov. 1921 (echtsch. ingeschr. ald. 24 nov. 1924) Hendrik Christiaan van El, geb. Amsterdam 28 april 1889, Verpleger, Opzichter Rijksmuseum 1921-, † Enkhuizen 26 aug. 1956; tr. 2e Amsterdam 7 aug. 1935 Jan Albert Poortier, geb. Zwolle 2 aug. 1880, Boekhouder, inspecteur verzekeringen, conciërge, † Amsterdam 22 april 1959.

Haar kinderen:

1. Gerarda Helena Frugte, geb. Valburg 21 febr. 1917, † Nijmegen 9 juni 1999.
2. Jeannette Alberthe Frugte, geb. Amsterdam 29 sept. 1923. Netty overleden in de trein 5/6 september 1944

Uit het eerste huwelijk:

3. Helena Gerarda van El, geb. Amsterdam 15 mei 1922. Lena van El overlijdensdatum niet bekend.
4. Hary van El, geb. Antwerpen 27 april 1925. † 13 juli 2005.